Maandag wist Obama weer miljoenen in vervoering te brengen met zijn inauguratietoespraak. Of je het nou met hem eens bent of niet, je blijft gebiologeerd kijken en luisteren. Waar zit dat hem in?
De toespraak van Obama is een krachtige en positieve oproep om in eenheid samen op te trekken. In gelijkheid en vrijheid. In deze waarden liggen volgens de staatsman de kracht en betekenis van de Verenigde Staten.
Dit thema snijdt hij direct aan door te verwijzen naar de vrijheidsverklaring van 200 jaar geleden. Daarmee zet hij het belang van deze waarden neer, want wat 200 jaar oud is heeft zijn waarde bewezen. Obama presenteert de waarden vrijheid en gelijkheid als datgene wat het Amerikaanse volk bindt, ondanks de verschillen. Door die verschillen met name te benoemen erkent hij iedereen en betrekt iedereen. De toespraak eindigt ook weer met een verwijzing naar deze historische waarden en daarmee maakt hij de cirkel rond, wat de toeschouwers een perfect gevoel van afronding geeft. Hij maakt ze deel van een grote geschiedenis.
Stijlfiguren
Over een week, over een maand, zullen we ons waarschijnlijk alleen het centrale thema herinneren en vooral ook het gevoel dat het bij ons opriep. Obama gebruikt verschillende technieken om dat gevoel te ‘bewerken’.
Obama neemt bijvoorbeeld voortdurend het woord ‘wij’ in de mond. Dat geeft de toehoorders het gevoel ‘jullie delen in mijn succes’. Ook maakt hij ze op die manier medeverantwoordelijk voor het slagen van zijn beleid. Onderzoeken laten zien dat politici die veel ‘we’ gebruiken, onzekerder zijn over het slagen van hun beleid. Door ‘we’ te gebruiken dekt hij zich op een charmante manier in. Als hij faalt dan zijn we daar allemaal verantwoordelijk voor.
Hij begint zeven keer een zin met ‘We, the people…’ In deze speech zijn dit de bakens van eenheid waar de toehoorder zich aan vast kan klampen. Het geeft structuur, je wacht onbewust op de volgende alinea met ‘we, the people’ en het geeft eenheid in de tekst. De uitdrukking verbindt stukken tekst met elkaar, die niet perse iets met elkaar te maken hebben.
Zijn hele toespraak is doorspekt met dit soort stijlfiguren. Obama is dol op de drieslag, de tegenstelling en de metafoor. Een drieslag geeft ritme, eenheid en suggereert volledigheid. Al in de eerste minuut van zijn rede heeft Obama er al drie gebruikt, waaronder een hele mooie: een regering van, door en voor het volk. Deze is ooit door Abraham Lincoln gebruikt, waarmee Obama zichzelf in de lijn van deze meest succesvolle president plaatst. Net zoals hij refereert aan Dr. Martin Luther King.
Hoogtepunt
Het krachtigste middel wat Obama uit de kast haalt is misschien wel door zijn presidentschap te schetsen als een reis waarbij iedereen wordt uitgenodigd om mee te gaan. Waarom? Dit beeld associeer je met positieve waarden als ‘ontdekken’, ‘avontuur’ en ‘een gezamenlijk doel hebben’. Bovendien: onderweg kom je moeilijkheden tegen en maak je fouten, maar dat hoort erbij en daar lere we van. Zo wordt de recente geschiedenis met haar crises (economie, Bin Laden en andere oorlogen) geframed als positief: de crises hebben ons versterkt en veerkrachtig gemaakt.
Het beeld van de reis mondt uit in het absolute hoogtepunt van de speech. Obama heeft zijn punt gemaakt en concludeert ‘het is de taak van onze generatie het werk van die pioniers verder uit te voeren’. Vervolgens gebruikt hij een amplificatie om de boodschap te versterken: de aanzwellende climax van een zorgvuldig opgebouwd muziekstuk. Dat doet hij door een aantal keer achter elkaar te beginnen met ‘Onze tocht zit er pas op als…’ Tegelijkertijd gebruikt hij woorden en beelden die sterke emoties oproepen. Hij spreekt van hoop, van ‘zorgen voor elkaar’ en van ‘veiligheid.
Menig toehoorder zal na dit gedeelte een traantje hebben weggepinkt of de behoefte hebben gevoeld om in de houding te springen. De toespraak van Obama is historisch omdat voor het eerst in de geschiedenis een Amerikaanse president repte over gelijke rechten voor homo’s en lesbiennes. Dat gebeurt juist in dit emotionele gedeelte. Obama zal terdege beseft hebben dat dit zeer gewaagd was. Daarom heeft hij eerst het publiek in vervoering gebracht, ze betrokken en komt dan met deze uitspraak.
Normatief
Een gemis in de toespraak is misschien het ontbreken van een persoonlijk verhaal. Obama gebruikt dit vaak om zijn ideeën en beleid een menselijk gezicht te geven. Maar ook zonder dit element is het een indrukwekkende speech die optimisme en vertrouwen in de toekomst en in het Amerikaanse volk ademt. Daar kunnen wij in Nederland nog wat van leren. Hier zijn de toespraken vaak normatief van karakter, waarbij het opgeheven vingertje regeert. Dit maakt het lastig om mensen te betrekken bij beleid.
Dit artikel heb ik geschreven in samenwerking met Noelle Aarts, bijzonder hoogleraar strategische communicatie aan de Universiteit van Amsterdam en universitair hoofddocent aan de Wageningen Universiteit. Het artikel is gepubliceerd in het Nederlands Dagblad op 23 januari 2013.
